Selçuklular’da İkta Sistemi | Özellikleri ve Görevleri

İkta sistemi, Selçuklu İmparatorluğu’nun ekonomik ve toplumsal yapısında mühim bir rol oynamıştır. İktalık topraklarının vergilendirilmesi, imparatorluğun gelirlerinin kıymetli bir deposu olmuştur.

♥ Selam İsmim Aysel , 26 Yaşındayım Sohbet etmek istiyorum Arayın Konuşalım. Her Türlü Sohbete Varım Tıkla Ara Beni.! ♥.  003225889363

İkta Sistemi Nedir?

İkta Sistemi

İkta sistemi, Orta Asya Türk devletlerinin yönetim yapısında görünen bir sistemdir. Kökleri, Türklerin Orta Asya’daki göçebe hayatlarına dayanmaktadır. Göçebe Türkler, hayvancılık ve ziraat faaliyetleriyle uğraş içerisinde iken, toprak sahibi bir kesim yoktu. Bundan dolayı, göçebe toplumlarında toprağın mülkiyeti terimi yoktu. Bunun yerine, göçebe toplumlar içinde topraklar, aileler içinde dönüşümlü olarak paylaşılırdı. Bu paylaşım, zaman içinde Türk devletlerinin yönetim yapısında bir sistem olarak karşımıza çıkacaktı.

İslam dünyasındaki yönetim yapısında görünen bir sistemdir. Bu sistem, Abbasiler döneminde ortaya çıkmıştır. Abbasiler, yönetimlerinde kullanacakları toprakları, savaşlarda gösterdikleri başarıya bakılırsa, askerlere dağıtmışlardır. Bu dağıtım, askerlerin iktalık topraklarına sahip olmasını elde etmiştir. Bu şekilde, askerler hem geçimlerini sağlayacakları bir toprağa sahip olmuşlar, hem de devlete olan sadakatleri artmıştır. İslam dünyasında iktalık topraklarının yönetimi, askerlerin görevlerinden biri haline gelmiştir.

Selçuklu İmparatorluğu döneminde, iktalık topraklarının dağıtımı Selçuklu sultanları tarafınca yapılmaktaydı. İmparatorluk sınırları genişledikçe, daha çok asker ve yönetici iktalık topraklarına sahip olmuştur. İktalık toprakları, bir tek askerlere dağıtılmamıştır. Hem de, din adamlarına, bilim adamlarına, sanatçılara ve belkide birtakım hizmetlilere de iktalık toprakları verilmiştir. Bu şekilde, imparatorluğun idaresi, geniş bir yelpazede uzmanlaşmış insanoğlu tarafınca sağlanmıştır.

İkta ve Taşra Organizasyonu

İkta Sistemi

Taşranın organizasyonu için kullanılır. Taşranın yönetimi ikta sistemi yardımıyla yürür. Vergiler ikta sistemi vesilesiyle toplanır. Devlet bu sistem yardımıyla memura maaş vermez. Işgören maaşını topraktan kendisi alır. Askeri teşkilatta sefer vaktinde toplanan asker, ikta sistemi yardımıyla toplanıyordu. İkta sistemi yönetimsel, askeri ve ekonomik alanda etkilidir.

Birtakım kaynaklar askeri iktayı Selçuklu tarihindeki bir fazla yönetimsel ve askeri yenilik gibi ilk kez Vezir Düzen-ül Mülk’ün kurduğunu yazsada, gerçekte onun yapmış olduğu eskiden beri malum ve bilhassa Büveyhiler tarafınca geliştirilen bu usulü daha sistemli bir hale getirmektir. Büyük Selçuklular’da askeri ikta sisteminin Sultan Melikşah’ın saltanatından başlayarak uygulamaya konulduğu ve Melikşah’ın iktidarının 15. yılından başlayarak ülkenin her tarafına yayılmış olduğu bilinen bişeydir.

İdari iktanın belli tip topraklarda sınırlandırılmadığına dair kati bir kanıt yoktur. Miri, mülk yada vakıf olmasına bakılmaksızın her tür arazi yönetimsel ikta olarak verilebilmekteydi. İkta Sistemi’ni Anadolu topraklarına da Selçuklulular’ın getirmiş olduğu kanaati insanlar tarafından çok tercih edilmektedir.

İktalık Toprakların Özellikleri

İkta Sistemi

Selçuklu İmparatorluğu’nda İkta sistemi, toprakların vergi ve yönetimsel işlerinin belirli kişilere (ikta sahibi) verilmesini içermekteydi. Bu bireyler, iktalık topraklara sahip olarak, imparatorluğun belirli bölgelerinde yönetim ve askeri hizmetler sunuyorlardı. İktalık toprakları, bilhassa askeri ve yönetimsel hizmetlerde yer edinen kişilere verilirdi, fakat öteki meslek gruplarına da verilebilirdi.

  • İktalık toprakları, belirli bir müddet için iktalık sahibine verilirdi.
  • Süre çoğu zaman bir sene idi ve sonunda iktalık sahibi, devletin belirlediği bir vergiyi ödemek zorundaydı.
  • İktalık sahibi tekrardan iktalık almak istiyorsa, yine hizmetlerini sunmak zorundaydı.
  • İktalık toprakları, iktalık sahibi tarafınca yönetiliyor ve gelirleri ona ilişkin oluyordu.
  • İktalık toprakları, Selçuklu İmparatorluğu’nun türlü türlü bölgelerinde farklılık gösteriyordu.
  • Anadolu’da iktalık toprakları daha minik ve daha çok sayıdaydı.
  • Irak ve İran’da daha büyük topraklar veriliyordu. Bu farklılıklar, bölgesel ekonomik koşullara ve hizmet ihtiyacına bakılırsa belirleniyordu.
  • İktalık toprakları, sahibine bir tek geçici bir iyelik hakkı sağlıyordu.
  • İktalık sahibi, toprağı geliştirip kalıcı hale getirmek için kafi motivasyona sahip değildi.
  • İktalık topraklarının kalitesinin düşük olmasına neden olabilirdi.

İkta Sahiplerinin Görevleri ve Sorumlulukları

İkta Sistemi

Selçuklu İmparatorluğu’nda İkta sistemi, devletin toprakları belirli kişilere (ikta sahibi) vermesiyle çalışan bir vergi ve yönetimsel sistemiydi. İktalık topraklara sahip olan kişilerin, imparatorluğun belirli bölgelerinde yönetim ve askeri hizmetler sunmaları gerekiyordu. İkta sahiplerinin görevleri ve sorumlulukları ise şunlardı:

Askeri Hizmetler

İkta sahipleri, devletin askeri gücüne katkı edinmek için askeri hizmetler sunmak zorundaydı. Bu, bölgenin savunması için askerlerin seferber edilmesini, ordunun lojistik desteğinin sağlanmasını ve hücum durumunda harekete geçilmesini içeriyordu.

İdari Hizmetler

İkta sahipleri, bölgesel yönetim işlerinde de vazife alırdı. Bu, adaletin sağlanması, kamu düzeninin korunması ve vergi tahsilatının gerçekleştirilmesini içeriyordu. Ek olarak, vergi tahsilatının doğru bir halde yapılması ve toplanan vergilerin devlete vaktinde aktarılması da ikta sahiplerinin sorumluluğundaydı.

Toprakların Yönetimi

İkta sahipleri, iktalık toprakları üstünde kontrol sahibiydiler ve bu toprakları kullanmak, yönetmek ve işletmek zorundaydılar. Toprakların verimliliğinin artırılması, tarımsal faaliyetlerin geliştirilmesi, sulama sistemlerinin kurulması ve toprakların çoğunlukla geliştirilmesi de ikta sahiplerinin görevleri arasındaydı.

Gulam ve İkta Askerleri

İkta Sistemi

Gulam askerleri merkezde yer alırken, ikta askerleri eyaletlerde yer alırdı. Gulamlar merkezi orduyu oluştururdu. Sultana tam bağlı olurlardı. Maaşları merkez hazinesi tarafınca ödenirdi. 3 aylık olarak maaş alırlardı. Sadakatleri sonsuzdu. İkta askerleri ise ikta toprak sistemi ile geçimini sağlarlardı. Bu sistemin içinde yer alırlardı.

İkta sistemi ne vakit kullanılmaya başlandı?

İkta sistemi, Osmanlı İmparatorluğu’nun kurulmasından önceki dönemlerde Orta Asya Türk devletleri tarafınca kullanılmaya başlanmıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nda ise 14. yüzyılın sonlarında kullanılmaya başlanmıştır.

İkta sistemi nasıl çalışır?

İkta sisteminde, topraklar yöneticilere verilir ve yöneticiler bu topraklarda yaşayan insanlardan vergi toplarlar. Yöneticiler, askeri hizmetlerini yerine getirirler ve topraklarındaki insanları korumakla yükümlüdürler. Ek olarak, topraklarını işletmek için çiftçilerden ziraat ürünü alabilirler.

İkta sistemi ne vakit bitti?

İkta sistemi, Osmanlı İmparatorluğu’nda 19. yüzyılın ortalarına kadar kullanılmıştır. Fakat, 1839 senesinde Tanzimat Fermanı ile beraber toprak mülkiyeti ve vergi sistemi tekrardan düzenlenmiş ve ikta sistemi yavaş yavaş sona erdirilmiştir.

İlk yorum yapan olun

Bir yanıt bırakın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.


*