Otosansür Nedir? Tarihi ve Zararları Hakkında Bilgi

Otosansür, açık bir baskı yapılmadan, başkalarının hassasiyetlerine saygı göstererek, herhangi bir yetkilinin engellemesi olmadan, insanın kendi çalışmalarını (kitap, haber, film ve öteki ifade araçlarını) sansürleme yada sınırlandırma eylemidir.

Otosansür Nedir?

Otosansür, insanın kendisini ifade etmekten kaçınması yada bir şeyleri söylemekten vazgeçmesi durumudur. Otosansür, bir kişinin bilgili bir halde kendisini sansürlemesi manasına gelir ve insanın kendi içerisinde yarattığı baskı sonucunda gerçekleşir.

Otosansürün sebepleri içinde korku, utanç, sansürleme kültürü, toplumsal baskı, özgüven eksikliği ve yargılanma korkusu yer alabilir. Otosansür, kendini ifade etmek isteyen insanoğlu için engel oluşturur ve toplumda özgür fikir ve ifade özgürlüğüne zarar verir.

Otosansürün değişik türleri vardır. Insanın kendiliğinden yapmış olduğu otosansür, toplumsal otosansür ve yayıncı otosansürü bunların en bilinen olanlarıdır. Toplumsal otosansür, bir insanın toplumsal baskı sebebiyle kendisini sansürlemesi durumudur. Yayıncı otosansürü ise, bir yayıncının belirli mevzuları sansürlemesi yada sınırlandırması durumudur.

Otosansürün Zamanı

Otosansürün zamanı son derece eskidir ve değişik kültürlerde ve dönemlerde uygulanmıştır. İşte otosansürün zamanı hakkında birtakım bilgiler:

Antik Roma

Antik Roma’da otosansür, resmi yazışmalar yada belgelerde kullanılan ifadelerin sınırlanması biçiminde ortaya çıkmıştır. Bilhassa, bir senatör veya politikacı, kendisi hakkında negatif bir şey yazılmasını engellemek için, belgelerde kendisini yüceltecek ifadeler kullanırdı.

Orta Çağ

Orta Çağ’da, otosansür bilhassa din ve kilise ile ilgili mevzular hakkında ortaya çıkmıştır. Hristiyanlıkta, kilise liderleri sürekli olarak düşüncelerini yazılı yada sözlü olarak ifade etmişlerdir, fakat bu ifadeler çoğu zaman kilise yönetimi tarafınca denetim edilmiştir. Böylelikle, kilisenin resmi görüşlerine uymayan yada kilisenin çıkarlarına zarar verebilecek ifadelerin sınırlandırılması ve sansürlenmesi genel hale gelmiştir.

Çağdaş Dönem

Çağdaş dönemde, otosansür bilhassa medya ve gösterim sektörlerinde ortaya çıkmıştır. Gazeteciler ve yazarlar, bilhassa siyasal yada toplumsal tartışmalar hakkında yazarken, otosansür uygulamak mecburiyetinde kalmışlardır. Bu, baskıcı hükümetlerin varlığı, toplumsal baskılar ve yasal sınırlamalar benzeri sebeplerden kaynaklanmıştır.

Otosansürün Zararları

Otosansürün bireysel, toplumsal ve kültürel açıdan pek fazla ziyanı ve ihtimaller içinde sonucunda bulunmaktadır. Otosansürün tesirleri, insanın kendisine, çevresine ve topluma verdiği zararlar bakımından son derece geniş kapsamlıdır.

• Insanın kendisini ifade edememesidir.
• Insanın fikirlerini, duygularını ve düşüncelerini ifade etmekten kaçınmasına neden olur.
• Özgüveni zedeleyebilir, kendine güvensizlik duymasına ve toplumsal endişe bozukluğu yaşamasına sebep olabilir.
• Toplumsal otosansür, toplumun bireylerine yüklediği kaideler ve beklentiler sebebiyle ortaya çıkmaktadır.
• Toplumda değişik görüş ve düşüncelerin ifade edilmesini engeller ve toplumda özgür fikir, ifade özgürlüğüne zarar verir.
• Toplumda ayrımcılığı ve önyargıyı da besleyebilir.
• Otosansür, yaratıcılığı ve inovasyonu da negatif etkileyebilir.
• Sanat, edebiyat, beyaz perde ve müzik benzeri alanlarda otosansür, sanatçıların kendilerini ifade edememesine neden olur.
• Kültürün zenginleşmesine engeller ve toplumda monotonluğa neden olabilir.

Otosansür Neden Yapılır?

Kendiliğinden otosansür, insanın kendisine karşı yapmış olduğu sansürdür ve bu çoğu zaman insanın kendi düşüncelerini ifade etmekten korkması yada kendisini ifade ederken yargılanma endişesi taşıması sonucunda oluşur. Otosansürün pek çok sebebi olabilir. İşte birtakım genel sebepler:

Önyargılar yada korkular

Bir şahıs, belirli bir mevzu hakkında konuşurken, başkalarının ihtimaller içinde reaksiyonlarından korkabilir. Bu tepkiler, insanın kendisine yönelik bir atak olabileceği benzeri, bununla beraber insanın fikirleri yada davranışları hakkında toplumda bir damgalanma yaratması da olabilir. Bu yüzden, şahıs kimi zaman kendini veya başkalarını koruma altına almak için otosansür uygulayabilir.

Toplumsal baskı

Bir şahıs, çevresindeki insanların belirli bir mevzuda nasıl düşündüğünü yada hissettiğini öğrenirse, kendisini bu düşüncelerden ayrı tutmak istemeyebilir. Bu, insanın özgür iradesini kullanma kabiliyetini kısıtlayabilir ve otosansür yapmasına sebep olabilir.

İş etiği

Birtakım işler, bilhassa medya yada siyaset benzeri kamuya açık işler, hususi etik kaidelerine sahip olabilir. Bu kaideler, bir insanın kendi hususi fikirlerini yada inançlarını ifade etmesine izin vermez. Bu yüzden, şahıs kendini otosansürlemek mecburiyetinde kalabilir.

Yasal sınırlamalar

Birtakım ülkelerde, belirli mevzular hakkında konuşmak yada yazmak yasaklanabilir. Bu yasaklar, bir insanın kendi kendini otosansürlemesine sebep olabilir.

Otosansür Uygulamasına Örnekler

Otosansür, haberler, siyaset, ve daha pek çok alanda kendini izah edebilir. Haberler çoğu zaman tartışmalı mevzularda ciddi tepkiler almamak için otosansür uygular. Bunun sebebi haber medyasının kapanmaması için riskli haberleri yapmaktan çekinmesidir. Mesela, Körfez Savaşı ile başlamış olan ve sonraki çatışmalarla devam eden, askeri sırlarının dışarı sızmasını engellemek için sıkıdüzen öneri edilmiş ve gazeteciler bu sansüre uymuştur. Pek çok vakada da bunun benzeri sansürlere başvurulmuştur.

Türkiye’de basın özgürlüğü açısında dünyada 121. sırada yer ediniyor bir fazla sıkıdüzen ve otosansür uygulamaları mevcuttur. Otosansür, otoriter devletlerde çok görünür bunun sebebi insanların yazdıklarından ötürü yargılanmaktan korkmasıdır. Mesela, Uludere Katliamı ile ilgili gazeteciler 3 gün sonrasında haber halletmeye başlamıştı. Bu vaka toplumsal medyada yayılmıştı.

Fakat birtakım durumlarda otosansür uygulanmalıdır. Mesela İran Rehine Krizi vaktinde gazetecilerin yaşamını tehlikeye atmamak için haberler yapılmamıştı.

Politikada da otosansür kültürü mevcuttur. Politikacılar bildikleri bildiklerini her yerde dile getirmez, yaşam boyu da bu sırlarla beraber yaşarlar.

Otosansürün sebepleri nedir?

Otosansürün sebepleri kişisel, toplumsal ve kültürel olabilir. Kişisel sebepler içinde özgüven eksikliği, korku, endişe bozukluğu, baskı ve travmatik deneyimler yer alabilir. Toplumsal sebepler içinde ayrımcılık, toplumsal baskı ve önyargı, sıkıdüzen ve yasaklamalar, toplumsal normlar ve değerler yer alabilir. Kültürel sebepler içinde ise gelenekler, tabular, kültürel normlar ve ideolojiler yer alabilir.

Otosansürün tesirleri nedir?

Otosansürün tesirleri insanın kendisine, çevresine ve topluma verdiği zararlar bakımından son derece geniş kapsamlıdır. Kişisel olarak otosansür, özgüven eksikliğine, kendine güvensizlik duymaya ve toplumsal endişe bozukluğuna sebep olabilir. Toplumsal olarak otosansür, toplumda özgür fikir ve ifade özgürlüğüne zarar verir, ayrımcılığı ve önyargıyı besler. Kültürel olarak otosansür, yaratıcılık ve inovasyonu negatif etkisinde bırakır ve kültürün zenginleşmesine engel olabilir.

Otosansür nasıl aşılır?

Otosansürü aşmak için ilk olarak insanın kendisine, düşüncelerine ve duygularına açık olması gerekmektedir. Şahıs, kendisini ifade etmekten korkmuş olduğu mevzular üstünde emek vererek, özgüven kazanabilir. Ek olarak, destekleyici bir çevrede bulunmak, yeni insanlarla tanışmak, değişik bakış açılarına açık olmak ve yaratıcı faaliyetlerde bulunmak da otosansürü aşmaya destek olabilir.